55_2022-2023/58 - Verzoekschrift houdende grondwettelijke (h)erkenning* van het bestaan van politieke partijen

* Erkennen: verklaren iets te kennen en de juistheid of het recht van iets aan te nemen, iemands rechten, iemands macht erkennen. Herkennen is opnieuw kennen, zich bewust worden, als men iemand of iets in het gezicht krijgt, dat men hem of het te voren gezien of gekend heeft.

1. Dit Parlement heeft (nog) niet éénzelfde woelige tijden gekend als de Franse Nationale Conventie van na de Revolutie van 1789 toen politieke groepen als de “linkse Montagnards”,  de “ centristen van La Plaine “ en de “Girondins, liberale republikeinen” onder mekaar om de macht streden. Die groepen waren destijds nog niet zo gestructureerd als de huidige politieke partijen.

2. Dit verzoekschrift heeft echter niet de bedoeling u een synthese te maken van de wereldgeschiedenis van verzamelingen van mensen die als politieke partijen of als politieke groeperingen kunnen bestempeld worden.

Wie zich hierin middels een recent verschenen werk wenst te verdiepen, verwijs ik naar Démocratie ! Manifeste van de hand van de filosofe Barbara Stiegler en de historicus Christophe Pébarthe, verschenen bij Éditions Le Bord de l’Eau. Een essay waarin “ ils cherchent à élaborer une histoire et une philosophie démocratiques de la démocratie en remontant à sa création, à Athènes, il y a 2.500 ans.”

3. Politieke partijen worden niet uitdrukkelijk ingesteld of hebben geen bijzonder statuut in teksten als de Grondwet en het Kieswetboek.

3.1. De wetgeving op de financiering van de politieke partijen en de reglementering van de kiescampagnes bevatten daarentegen wel een definitie van het begrip politieke partij, en het bestaan van politieke partijen wordt erkend in de kieswetgeving.

3.2. In artikel 1 van de wet van 4 juli 1989 betreffende de beperking en de controle van de verkiezingsuitgaven, de financiering en de open boekhouding van de politieke partijen staat een definitie weergegeven, niet enkel van het begrip politieke partij, maar worden ook de componenten ervan opgesomd.

Het kon ook moeilijk anders, het kind (en zijn componenten) een naam te geven, als je beslist jezelf openbaar geld toe te kennen.

Artikel 1.Voor de toepassing van deze wet moet worden verstaan onder :

1° politieke partij : de vereniging van natuurlijke personen, al dan niet met rechtspersoonlijkheid, die aan door de Grondwet en de wet bepaalde verkiezingen deelneemt, die overeenkomstig artikel 117 van het Kieswetboek kandidaten voordraagt [1 voor het mandaat van volksvertegenwoordiger]1 in elke (kieskring) van een Gemeenschap of een Gewest en die, binnen de grenzen van de Grondwet, de wet, het decreet en de ordonnantie, de totstandkoming van de volkswil beoogt te beïnvloeden op de wijze bepaald in haar statuten of haar programma.

(Worden beschouwd als componenten van een politieke partij, de instellingen, verenigingen, groeperingen en regionale entiteiten van een politieke partij, ongeacht hun rechtsvorm, die rechtstreeks verbonden zijn met die politieke partij, met name :

  - de studiediensten;

  - de wetenschappelijke instellingen;

  - de politieke vormingsinstellingen;

  - de politieke omroepverenigingen;

  - de instelling bedoeld in artikel 22;

  - de entiteiten georganiseerd op het niveau van de arrondissementen en/of van de kieskringen [1 voor de verkiezing van de Kamer van volksvertegenwoordigers]1 en de Gemeenschaps- en (Gewestparlementen);) <W 1998-11-19/42, art; 2, Inwerkingtreding : 11-12-1998> <W 2006-03-27/34, art. 83, 008; Inwerkingtreding : 21-04-2006>

(- de politieke fracties van de federale Kamers, de Gemeenschaps- en (Gewestparlementen) en de provincieraden en de instellingen, opgericht in de vorm van een vereniging zonder winstoogmerk, die de door deze assemblees aan de politieke partijen of politieke fracties toegekende dotaties of subsidies ontvangen;) <W 2003-04-02/34, art. 2, 005; Inwerkingtreding : 01-01-2003> <W 2006-03-27/34, art. 83, 008; Inwerkingtreding : 21-04-2006>

(1)<W 2014-01-06/56, art. 3, 013; Inwerkingtreding : 25-05-2014>

 .../…

3.2.1. Eigenlijk zijn de in die wet opgesomde componenten van geen tel om politieke partijen in de Grondwet te (h)erkennen.

3.3. Of onderstaande mogelijke definitie nu al dan niet juist is, al dan niet te omvangrijk is, …… laat ik in het midden. Partijen die niet aan verkiezingen deelnemen, zijn in ieder geval uitgesloten.

3.3.1. Feit blijft dat verenigingen van natuurlijke personen, al dan niet met rechtspersoonlijkheid, die aan door de Grondwet en de wet bepaalde verkiezingen deelnemen, en die de totstandkoming van de volkswil beoogt te beïnvloeden op de wijze bepaald in haar statuten of haar programma, en naar iedereen aanneemt, niet weg te denken zijn uit het politieke leven van dit land, voor de in voormeld artikel 1 geciteerde Grondwet (met een hoofdletter dan nog) onbestaande zijn.

3.3.2. Nog net zoals in 1831, toen er de facto nog geen politieke partijen bestonden. Dat was toen, met het gangbare cijnskiesrecht trouwens ook niet onontbeerlijk.  

3.4. En om volledig te zijn: het kieswetboek waarheen in artikel 1 verwezen wordt, gebruikt de term « politieke formatie », maar zonder er een definitie van te geven.

Artikel 115bis, § 1 van het Kieswetboek, bijvoorbeeld, luidt als volgt: « Elke politieke formatie die door ten minste één parlementslid vertegenwoordigd is in een van de parlementaire assemblees, ongeacht of zulks op Europees, federaal, gemeenschaps- dan wel gewestelijk niveau is, kan een akte neerleggen waarin ze bescherming vraagt van het letterwoord of het logo dat ze zich voorneemt te gebruiken in de voordrachtsakte, overeenkomstig artikel 116, § 4, tweede lid.»

4. De parlementsreglementen hebben het, hoe kan het anders, enkel over politieke fracties. 

5. De wetgeving stelt geen voorwaarden aan de erkenning en/of de registratie van een politieke partij, en ook geen verplichting voor partijen om rechtspersoonlijkheid te verkrijgen door zich bijvoorbeeld als vereniging zonder winstoogmerk (vzw) te laten inschrijven krachtens de wet van 1921 .

5.1. In de praktijk zijn de meeste politieke partijen dus feitelijke verenigingen.

5.2. De politieke partijen die voldoen aan de voorwaarden om een dotatie te ontvangen, als bepaald in de artikelen 15 en 15bis van de wet van 4 juli 1989, moeten echter een instelling in de vorm van een vzw aanwijzen, die de dotatie ontvangt (art. 22).

Deze vzw is een component van de partij en maakt dus deel uit van haar consolidatieperimeter. 

6. Tot slot, een beperkt kijkje naar het buitenland.