55_2022-2023/41 - Wetenschappelijk onderzoek naar fagen en virussen

Tijdens haar vergadering van 4 oktober 2023 heeft de commissie voor de Verzoekschriften deze petitie overgezonden aan de commissie voor Gezondheid en Gelijke Kansen, aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid en aan de staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen, belast met Wetenschapsbeleid, toegevoegd aan de minister van Economie en Werk.

Antwoord van de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid (08/11/2023):

Het gebruik van bacteriofagen in de strijd tegen antibioticaresistente bacteriën kent een lange klinische geschiedenis in Oost-Europa, de talrijke recente westerse studies bevestigen dit potentieel (1•2). Hoewel er nog geen commerciële producten op de markt zijn, beschouwen meer en meer artsen deze fagen ais redmiddel tegen onbehandelbare infecties (1). België speelt in West-Europa een pioniersrol. ln 2016 verstrekte het FAGG een wetenschappelijktechnisch advies aan het Militair Hospitaal Koningin Astrid (MHKA) aangaande het gebruik van natuurlijke bacteriofagen (3). Dit advies stelde dat bij het voorleggen van een analysecertificaat van een erkend laboratorium, bacteriofagen in de vorm van een magistrale bereiding kunnen afgeleverd worden voor een specifieke patiënt. Deze manier van werken is uniek in Europa, en laat ons land toe een kennisvoorsprong op te bouwen op gebied van productie en formulering tegenover de ons omringende landen. ln België worden bacteriofaagproducten aangemaakt in het MHKA, en de kwaliteitscontrole wordt uitgevoerd door Sciensano. Zoals de vraagsteller aangeeft, beschikt Georgië over sterke expertise op het vlak van kwaliteitscontrole. Om deze reden zijn 2 wetenschappers uit Georgië permanent aangesteld in het MHKA om hun expertise te implementeren.

Er zijn sinds 2018 zo'n 115 Belgische patiënten behandeld tegen verschillende types van luchtweginfecties, huid- en botinfecties. Een recente overzichtsstudie van de eerste 100 behandelingen door experten van het militair ziekenhuis Koningin Astrid, toonde een klinische verbetering in 77% van deze gevallen (4). Hiernaast werden nog twee andere, belangrijke conclusies getrokken:

-dat de kans op therapeutisch succes groter is bij combinatie van fagen met klassieke antibiotica. Fagen zijn dus geen alternatief voor antibiotica perse.

-dat er een zeer breed gamma aan (gepersonaliseerde) bacteriofagen nodig is om de kans op succesvolle therapie te vergroten. Voor deze 115 patiënten werden maar liefst 26 verschillende fagen gekweekt, getest en opgezuiverd.

Bovendien, is bacteriofaagtherapie tegenwoordig niet alleen mogelijk in het MHKA maar ook in verschillende universitaire centra zoals het UZ Leuven. De kosten van behandelingen met bacteriofagen worden tot nu toe volledig gedragen door MHKA, zonder eigen betaling van de patiënt.

Onderzoek naar nieuwe, doeltreffende en veilige vaccins is essentieel om de overdracht van besmettelijke organismen te beperken. Hiervoor kan België nu rekenen op twee nieuwe onderzoekscentra: Epiv (European Plotkin lnstitute for Vaccinology) en Vaccinopolis. Deze twee instituten brengen een groot aantal experts uit verschillende disciplines samen om oplossingen aan te reiken die vanuit verschillende perspectieven worden bestudeerd. Deze aanpak stelt ans in staat om voordeel te halen uit de interacties en kennisuitwisselingen met de verschillende betrokken spelers en bereidt ans beter voor op een toekomstige pandemie.

Verschillende internationale organisaties wisselen dagelijks genetische gegevens uit (5). De genetische database GenBank is een geannoteerde dataset van aile openbaar beschikbare DNA-sequenties (2). GenBank maakt deel uit van de 'International Collaboration of Nucleotide Sequence Data bases', waartoe ook de Japanse DNA DataBank (DDBJ), het 'European Nucleotide Archive (ENA)' en de 'GenBank van het National Center for Biotechnology Information (NCBI)' behoren. GenBank is ontworpen om binnen de wetenschappelijke wereld, toegang te bieden tot de meest actuele en uitgebreide informatie aangaande DNA-sequenties en om deze toegang aan te moedigen (2). Daarom legt het NCBI geen beperkingen op omtrent het gebruik of de verspreiding van GenBank-gegevens2. ln termen van cijfers, kondigde GenBank aan (laatste persbericht van september 2023), dat hun database DNA-sequenties bevatte die overeenkomen met 289.333.423 eiwitten en 141.099 verschillende organismen (6), waaronder bacteriën en fagen.

Een fagenbank is echter een instrument dat dynamisch moet zijn en niet vast in de tijd, zodat het continu mogelijk is om fagen te selecteren die effectief zijn tegen een pathogene bacterie (7•8•9•). Bacteriën evolueren voortdurend en ontwikkelen snel resistentiemechanismen, inclusief tegen fagen. Hierdoor blijft een faag die in de data base staat opgetekend ais effectief tegen een bacterie dat niet ad vitam aeternam.

Ook internationale gezondheidsorganisaties nemen het probleem van resistente bacteriën ernstig en hebben het geklasseerd ais een prioritaire dreiging. Er worden tal van maatregelen bestudeerd en uitgevoerd. België draagt bij tot deze inspanningen met een nationaal actieplan voor de strijd tegen antimicrobiële resistentie en is betrokken bij verschillende internationale samenwerkingsverbanden, waaronder EU-JAMRAl-2, dat in 2024 van start gaat. ln het kader van dit laatste initiatief zal België deelnemen aan een werkgroep om de vooruitgang van de Europese landen voor te stellen met betrekking tot de beschikbaarheid van instrumenten om resistentie bij pathogene bacteriën doeltreffend te bestrijden, zoals bacteriofaagtherapie en vaccinatie.

1 Pimay et al. Retrospective, observational analysis of the first one hundred consecutive cases of personalized bacteriophage therapy of difficult-to-treat infections facilitated by a Belgian consortium; https://www.medrxiv.org/content/10.110 l/2023.08.28.23294728vl .full.pdf

2 Saartje Uyttebroek, Baixing Chen, Jolien Onsea, Fred Ruythooren, Yves Debaveye, David Devolder, et al. Safety and efficacy of phage therapy in difficult-to-treat infections: a systematic review, The Lancet lnfectious Diseases, Volume 22, Issue 8, 2022, Pages e208-e220, ISSN 1473-3099, https://doi.org/10.1016/S 1473-3099(21)00612-5.

3 Pirnay, J. P., Verbeken, G., Ceyssens, P.J., Huys, I., de Vos, D., Ameloot, C., & Fauconnier, A. (2018). The magistral phage. Viruses, 10(2). https://doi.org/l0.3390/vl0020064

4 Pimay et al. Retrospective, observational analysis oftbe first one hundred consecutive cases ofpersonalized bacteriophage tberapy of difficult-to-treat infections facilitated by a Belgian consortium; https://www.medrxiv.org/content/10.110 l/2023.08.28.23294728vl .fu11.pdf

5 NCBI, "GenBank Overview - National Center for Biotechnology Information." Accessed: Oct. 20, 2023. [Online]. A vailable: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/genbank/

6 NCBI, "RefSeq: NCBI Reference Sequence Database." Accessed: Oct. 20, 2023. [Online]. Available: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/refseq/

7 R. C. Lin, J. C. Sacher, P.J. Ceyssens, J. Zheng, A. Khalid, and J. R. Iredell, "Phage Biobank: Present Challenges and Future Perspectives," Current Opinion in Biotechnology, vol. 68. Elsevier Ltd, pp. 221-230, Apr. 01, 2021. doi: I0.1016/j.copbio.2020.12.018.

8G. Verbeken and J. P. Pirnay, "European regulatory aspects of phage therapy: magistral phage preparations," Current Opinion in Virology, vol. 52. Elsevier B.V., pp. 24-29, Feb. 01, 2022. doi: 10.1016/j.coviro.2021.11.005.

9 J. P. Pirnay et al., "The phage therapy paradigm: Prêt-à-porter or sur-mesure?," Pharmaceutical Research, vol. 28, no. 4. pp. 934-937, Apr. 2011. doi: 10.1007/sl 1095-010-0313-5.

Antwoord van staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen, belast met Wetenschapsbeleid, toegevoegd aan de minister van Economie en Werk (04/12/2023):

ln aanvulling op het antwoord van mijn collega Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke van 8 november 2023, op uw verzoekschrift van 6 juli 2023 met betrekking tot de strijd tegen bacteriën op basis van fagen en de ontwikkeling van vaccins tegen virussen, had ik ook graag uw aandacht gevestigd op de ondersteuning die de federale overheid geeft aan het BCCM platform, een consortium van Belgische microbiële cultuurverzamelingen. Deze verzamelingen bewaren microbiële stammen en de gegevens die ermee verband houden, inclusief de gegevens m.b.t. antibioticaresistentie en genoomsequenties indien beschikbaar. Een aantal van deze verzamelingen kan eveneens de effectiviteit van antimicrobiële producten testen. https://www.belspo.be/bccm. Bedan kt voor uw vragen en suggesties die deze uiterst belangrijke problematiek nogmaals onder onze aandacht brengen. lk kan u verzekeren dat de federale overheid uw bezorgdheden deelt en opneemt in de diverse aspecten van haar beleid.