BZ_2024/2_Strafwetboek Kindermishandeling

Tijdens haar vergadering van 28 januari 2025 heeft de commissie voor Verzoekschriften deze petitie overgezonden aan de commissie voor Justitie en aan de vice-eersteminister en minister van Justitie en Noordzee.

Antwoord van de minister van Justitie, belast met Noordzee (09/04/2025):

Ik dank u voor uw brief die ik met veel aandacht heb gelezen. Ik wil eerst en vooral mijn medeleven en begrip voor u en alle slachtoffers van alle mogelijke vormen van kindermishandeling uitdrukken. In het Regeerakkoord hebben wij aan slachtoffers een centrale plaats toebedeeld en we blijven inzetten op een gedegen strijd tegen alle vormen van geweld, zeker als kinderen daarvan het slachtoffer zijn.

Ik wil heel graag op een aantal van uw vragen gericht antwoorden en daar waar mogelijk enige nuances aanbrengen. Kindermishandeling is namelijk een heel complex en moeilijk te ontrafelen kluwen van verstoorde relaties en gekwetste mensen. Het benaderen van deze problematiek, zowel vanuit de hulpverlening, als vanuit de justitiële sector, is op zich een grote opdracht. Aan kindermishandeling, kinderverwaarlozing en kindermisbruik wordt reeds jarenlang vanuit Justitie en alle bevoegde overheden bijzondere aandacht besteed. Er kunnen aldus tal van ontwikkelingen worden aangestipt op het gebied van bescherming van kinderen enerzijds en bestraffing van daders anderzijds. Ik geef hieronder een aantal reeds genomen initiatieven mee.

Belangrijk om weten is wel dat de hulpverlening voor en de bescherming van kinderen en van personen die ernstige moeilijkheden ondervinden bij het nakomen van hun ouderlijke verplichtingen, onder de bevoegdheid van de gemeenschappen vallen. Het is immers zo dat – zowel in de Franse Gemeenschap (met het wetboek van preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming van 18 januari 2018, en het decreet van 12 mei 2004 betreffende de hulpverlening aan mishandelde kinderen), als in de Vlaamse Gemeenschap (met het decreet van 13 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp) – het huidige beleid in het teken van 'dejuridisering' staat, en het streven om de jongere en diens gezin tot actoren te maken van de hulp die hun wordt geboden, gestalte heeft gekregen en gevrijwaard is in weerwil van de hervormingen door de wetgever. Aldus is er – zowel in het noorden als in het zuiden van het land – pas sprake van gerechtelijk optreden wanneer het erom gaat dat men zijn toevlucht moet nemen tot dwang jegens personen. De voorgestelde samenhang tussen maatschappelijke hulpverlening en de rechterlijke macht ontleent haar kracht aan de complementariteit van de respectieve bevoegdheden en aan de verduidelijking van eenieders rol. Om die reden zijn er dus afspraken nodig over afstemming tussen de verschillende actoren rond een gelijkwaardig, verantwoordelijk en respectvol traject voor het mishandelde kind. Langs Vlaamse zijde zijn deze verankerd binnen een Protocol Kindermishandeling en werken de verschillende beleidsactoren samen binnen het Platform Kindermishandeling, waarbij de jeugdhulpverlening, de Vertrouwenscentra Kindermishandeling, het Vlaamse departement Welzijn en Onderwijs en de federale actoren zoals politie, parketten en de departementen Justitie en Binnenlandse Zaken samen een overkoepelend beleid inzake kindermishandeling uitwerken. Daarenboven zijn er in Vlaanderen sinds kort ook een aantal “Veilige Huizen” (https://www.vlaanderen.be/veilig-huis), waarbij gezinnen in crisis, op een multidisciplinaire wijze opgevangen en benaderd worden. Binnen de Veilige Huizen is er een nauwe samenwerking tussen alle actoren die samen aan een gezamenlijk “plan van aanpak” werken, met een centrale rol voor het belang van het kind, als slachtoffer of getuige van geweld binnen het gezin. Langs Franstalige zijde hebben de bevoegde federale minister van Justitie en de ministers van de Franse en de Duitstalige Gemeenschap bevoegd voor Hulpverlening aan de Jeugd, alsook de minister van het Waals Gewest belast met Geestelijke Gezondheid op 27 april 2007 een interventieprotocol tussen de psycho-medisch-sociale sector en de justitiële sector ondertekend. Dat protocol moet een vlotte samenwerking tussen de beide sectoren mogelijk maken in situaties van mishandeling en herinnert eraan dat de psycho-medisch-sociale sector het best geplaatst is om met gevallen van mishandeling om te gaan. Er bestaan kaders om een vertrouwelijke bekentenis of een onthulling tussen actoren van de sector te delen. Het gebeurt op uitzonderlijke en subsidiaire wijze dat de procureur des Konings in kennis kan worden gesteld van een probleemsituatie door een actor van de psycho-medisch-sociale sector. De Conférence permanente de concertation ‘maltraitance’ bestaat uit vertegenwoordigers van de justitiële sector (openbaar ministerie, jeugdrechters, administratie), de hulpverleningssector (administratie, vertegenwoordiger van het ONE en de teams SOS-Enfants, adviseur bij het kabinet), de onderwijssector (kabinet, PMS) en de sector voor geestelijke gezondheidszorg, en biedt de gelegenheid tot dialoog tussen betrokken sectoren rond kwesties die verband houden met mishandeling.

Wat de bestraffing van daders betreft, meer bepaald in de context van seksuele misdrijven, is het belangrijk om te vermelden dat het strafrecht inzake de goede zeden onder de noemer ‘seksueel strafrecht’ is hervormd bij de wet van 21 maart 2022 houdende wijzigingen aan het Strafwetboek. De wet voorziet in tal van wijzigingen: een wettelijke definitie van toestemming, de invoeging van het begrip seksuele integriteit, een verstrenging van de straffen, ... Daarnaast werd incest opgenomen in de wet en erkend als afzonderlijke misdaad. Volgens de wet is er geen toestemming mogelijk in geval van incest. Ook wordt nader ingegaan op het begrip ‘niet-consensuele intrafamiliale seksuele handelingen’, wanneer de dader een bloedverwant of aanverwant in de rechte opgaande of neerdalende lijn is, een bloedverwant of aanverwant in de zijlijn tot de derde graad, een partner of ieder ander persoon die een soortgelijke positie heeft in het gezin van voornoemde personen.

In 2024 werden in het Strafwetboek strafverzwarende omstandigheden ingeschreven, die van toepassing zijn indien bepaalde strafbare feiten gepleegd worden tegen of in de aanwezigheid van een kind. Deze strafverzwarende omstandigheid is voorzien voor de misdrijven gedwongen huwelijken, doodslag, slagen en verwondingen, vrouwelijke genitale verminking, opzettelijke doodslag of opzettelijke mishandeling tussen partners wanneer deze worden gepleegd in het bijzijn van een minderjarige, slagen en verwondingen gepleegd in het kader van intrafamiliaal geweld, foltering, onmenselijke behandeling en onterende behandeling en belaging. De wetgever heeft dus expliciet erkend dat indien bepaalde feiten plaatsgrijpen in het bijzijn van een kind, dit bijzonder traumatiserend kan zijn voor het kind en dat dit een strafverzwarende omstandigheid vormt.

Voorts heeft de wet van 14 november 2019 ervoor gezorgd dat een heel aantal seksuele misdrijven tegen minderjarigen onverjaarbaar is. Sindsdien, en met de nieuwe hervorming van het Strafwetboek in 2022, kunnen misdrijven zoals verkrachting, incest en niet-consensuele intrafamiliale seksuele handelingen niet langer verjaren indien ze gericht waren op een persoon jonger dan 18 jaar. Ook dit is een belangrijk signaal, voortvloeiend uit het steeds groter wordende maatschappelijke bewustzijn dat seksuele misdrijven gepleegd tegenover minderjarigen bijzonder ingrijpend zijn. Personen die in hun kindertijd het slachtoffer geworden zijn van dergelijke feiten, dragen vaak jarenlang gevoelens van schaamte en trauma met zich mee, zodat ze lang wachten om deze feiten aan de gerechtelijke autoriteiten te melden. De onverjaarbaarheid van een seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen, komt hieraan tegemoet.

Wat de bescherming van slachtoffers van intrafamiliaal geweld betreft, willen we nadrukkelijk verwijzen naar de wet van 15 mei 2012 (gewijzigd op 5 mei 2019) betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, die het openbaar ministerie een essentieel instrument verschaft. Indien uit feiten of omstandigheden blijkt dat de aanwezigheid van een meerderjarige persoon in de verblijfplaats een ernstig en onmiddellijk gevaar oplevert voor de veiligheid van één of meer personen die dezelfde verblijfplaats betrekken, kan de procureur des Konings aldus ten aanzien van die persoon een tijdelijk huisverbod bevelen voor een periode van veertien dagen om de verschillende betrokken diensten in staat te stellen de moeilijkheden die verband houden met de beperkte duur van de uithuisplaatsingsperiode het hoofd te bieden. Die periode kan indien nodig worden verlengd door de familierechtbank.

Er zijn ook verschillende maatregelen en voorzieningen in het leven geroepen om verdere trauma's bij kinderen te voorkomen. We denken hierbij aan de audiovisuele opname van het verhoor door politieagenten die speciaal zijn opgeleid om het gesprek aan te gaan met kinderen die slachtoffer of getuige zijn van seksueel misbruik of andere ernstige misdrijven. Deze ondervragingstechniek werd in 2019 uitgebreid naar kwetsbare volwassenen die slachtoffer of getuige zijn van een misdrijf. Met deze techniek is het aldus mogelijk om enerzijds het traumatiserende effect en het secundair slachtofferschap als gevolg van herhaaldelijke verhoren te beperken, en anderzijds het woord van de ondervraagde persoon getrouw weer te geven, waarbij vanaf het eerste verhoor de hand kan worden gelegd op kwaliteitsvol materiaal voor de vaststelling van de feiten en voor het bekijken van hulp- en beschermingsmaatregelen ten aanzien van laatstgenoemde.  

Ik vermeld ook de oprichting van opvangcentra voor seksueel geweld (momenteel zijn er 10), waar slachtoffers van seksueel geweld, ook kinderen, 24 uur per dag en 7 dagen per week terechtkunnen. Slachtoffers krijgen medische en forensische zorg, psychologische ondersteuning en monitoring aangeboden onder één dak. Op die manier kan de bewijsvergaring optimaal verlopen volgens een uitgeschreven stappenplan (https://cpvs.belgium.be/fr - https://zsg.belgium.be/nl ). Op het niveau van de politiediensten is er een afdeling jeugd/gezin binnen de commissariaten, waar specifiek opgeleide politieagenten dagelijks met dit soort dossiers omgaan. Overigens bestaan er ook gespecialiseerde eenheden voor seksueel kindermisbruik, waarin politieagenten worden opgeleid, uitgerust en gemachtigd om het nodige speurwerk te verrichten het kader van onderzoeken. Magistraten die deze zaken behandelen, krijgen ook een verplichte opleiding.

Wat betreft de diensten voor hulpverlening jegens kinderen, georganiseerd door de Gemeenschappen, is het van belang – los van de mishandelingsproblematiek die zich aandient – om het werk van twee diensten in het bijzonder te benadrukken. Aan Franstalige kant gaat het om de teams van SOS-enfants, aan Vlaamse kant gaat het om de Vertrouwenscentra. Deze multidisciplinaire teams zijn gespecialiseerd in individuele preventie, de evaluatie of de check-up en de opvolging van situaties van kindermishandeling, waaronder seksueel misbruik. De teams bestaan uit artsen, juristen, psychologen en maatschappelijk assistenten. 

Er zijn nog andere diensten ter beschikking van kinderen die slachtoffer zijn, zoals chats en hulplijnen 1712 en 103, en de websites www.1712.be, www.maintenantjenparle.be en www.nupraatikerover.be.

Sinds de wet van 31 juli 2020 worden ook alle magistraten verplicht opgeleid in thema’s van intrafamiliaal en seksueel geweld. Deze opleidingen worden door het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding (het IGO) georganiseerd en zijn er voornamelijk op gericht om rechters en parketmagistraten een beter begrip bij te brengen over feiten van intrafamiliaal en seksueel geweld, kindermishandeling enz. Bij deze opleidingen is er ook oog voor de uitleg van experten in de materie die in staat zijn om de magistraten de verschillende lagen van geweld, ook psychisch geweld, manipulaties en ”dwingende controle” bij te brengen. Dit soort misdrijven zijn, zoals u aanhaalt, inderdaad vaak heel gelaagd en complex en het is vaak van groot belang om niet enkel de juridische kant van de zaak maar ook de onderliggende mechanismen en uitingsvormen beter te leren kennen, om op die manier een beter begrip van de zaak te krijgen en een meer gepaste straf op te kunnen leggen. Zo kan er naast een gevangenisstraf ook gekozen worden voor bijvoorbeeld een probatiestraf of een probatie-opschorting waarbij de veroordeelde een aantal voorwaarden moet naleven die kunnen bestaan uit onder andere het volgen van een therapie.

Wat de seponering betreft, moet een nuance worden gemaakt. Een seponering is geen definitief afsluiten van een dossier. Het parket kan het dossier steeds heropenen, bijvoorbeeld als er nieuwe getuigen, nieuwe slachtoffers of nieuwe bewijselementen opduiken, op voorwaarde dat de zaak nog niet verjaard is. Het hoeft daarom dus nog niet het volledige einde van een onderzoek te zijn. Wat het bewijs betreft, is het ook niet volledig zo dat er steeds harde fysieke bewijzen nodig zijn. In ons strafrecht geldt er immers een vrij bewijsstelsel. Dit betekent dat als het parket bepaalde zaken aannemelijk kan maken, door bijvoorbeeld getuigenverklaringen, camerabeelden,... de rechter de innerlijke overtuiging kan krijgen dat de beklaagde schuldig is aan de feiten om zo tot een veroordeling te komen. Het is echter evenzeer van belang dat we een van de belangrijkste hoekstenen van onze rechtstaat, nl. de rechten van verdediging, ook weer niet onderuit halen. Daarin staat ons “in dubio pro reo” principe op de voorgrond, namelijk dat de rechter bij twijfel moet vrijspreken. Ondanks alle rechten voor slachtoffers is het in onze rechtstaat ook van belang dat we dit wezenlijk principe overeind houden.

Tenslotte hebben we de laatste jaren veel actie ondernomen om de aanpak van vechtscheidingen en het lot van de kinderen in die situaties aan te pakken. Een belangrijke stap voorwaarts is de recente wet van 27 maart 2024 die de artikelen 96 tot 101 van het Gerechtelijk Wetboek heeft gewijzigd met betrekking tot het recht van de minderjarige om gehoord te worden. Nu is de rechter verplicht om elke minderjarige die daarom verzoekt te horen. Er zijn slechts beperkte mogelijkheden om het horen te weigeren. Het horen vindt plaats op een voor het kind geschikte plaats. Het kind heeft het recht om vergezeld te worden door een vertrouwenspersoon, die tot taak heeft om het kind tijdens het horen te ondersteunen. Afhankelijk van de omstandigheden kan de rechter beslissen om de minderjarige zonder de vertrouwenspersoon te horen. De rechter is verplicht om de minderjarige een minimum van informatie te geven (het doel van het horen, het recht van de rechter om bepaalde informatie als vertrouwelijk te bestempelen, ….) Het verslag van het onderhoud wordt bij het dossier gevoegd. Hierin wordt vastgelegd wat de minderjarige aan de rechter heeft verteld, met uitzondering van informatie die door de minderjarige als vertrouwelijk is aangemerkt. Er wordt rekening gehouden met de mening van de minderjarige, waarbij zijn of haar leeftijd en mate van maturiteit, en met elke invloed die op hem of haar wordt uitgeoefend, in overweging wordt genomen. De rechter is verplicht om de minderjarige te horen, zelfs bij een vermoeden dat het kind beïnvloed is door één van de partijen. Het risico op beïnvloeding is een van de factoren waarmee de rechter rekening moet houden in zijn of haar oordeel. De rechterlijke beslissing die is genomen in de zaak waarin de minderjarige is gehoord, wordt aan hem of haar voorgelegd en toegelicht door zijn of haar omgeving, waarbij rekening wordt gehouden met de mate van volwassenheid van de minderjarige. Dit is een verplichting voor de vertrouwenspersoon, zijn advocaat, zijn ouders,… Er wordt dus steeds meer rekening gehouden met de stem van de minderjarige voor de familierechtbank. Verschillende familierechters zoeken naar oplossingen om het kind voor hun rechtbank centraler te stellen.

Ik hoop dat ik met deze nadere toelichtingen heb kunnen aantonen dat Justitie en alle overheden die betrokken zijn bij situaties van misbruik, in eender welke vorm dan ook, tegemoet trachten te komen aan de legitieme eisen van minderjarige slachtoffers. Jammer genoeg blijven desondanks sommige situaties voor ons onder de radar. Wel worden stappen vooruit gezet, is er een mentaliteitswijziging aan de gang en hebben de mensen op het terrein eenzelfde doel voor ogen, namelijk de best mogelijke ondersteuning bieden aan slachtoffers, of het nu minderjarigen zijn of meerderjarigen die tijd nodig hebben om zich kenbaar te maken. U kunt er zeker van zijn dat we onze samenwerking en onze inspanningen zullen doorzetten om de zorg ten aanzien van hen verder te optimaliseren.